شنیده ها

شنیده ها: بحران کنونی آب تنها به دلیل تغییرات اقلیمی و کمبود باران اتفاق نیافتاده و ادامه اشتباهات گذشته منجر به روز صفر آبی خواهد شد؛ حتی اگر باران شبیه به رگبارهای سال‌های قبل ببارد. یک متخصص محیط زیست معتقد است که تغییر اقلیم، پنجره زمانی ما را محدود کرده و شرایط را سخت‌تر کرده است. در هر جایی نباید تقاضای آب بیشتر وجود داشته باشد و تقاضاهای بی‌مورد گذشته باید حذف شوند.

بالاخره تهران بارانی شد؛ هرچند همچنان بیش از ۹۶ درصد نسبت به سال‌های گذشته عقب است. همزمان هواشناسی برای ۱۹ استان بارندگی، رعد و برق، بارش برف در مناطق سردسیر و ارتفاعات و تگرگ برای نقاط مستعد پیش‌بینی کرده. قرار گرفتن این آمار در کنار هم احتمالا نشانه‌هایی از امید برای بحران آب ایران داشته باشد؛ غافل از اینکه بارش‌ها در طول سال تنها می‌توانند ذخایر سطحی تهران را پر کنند؛ پس این آغاز ماجراست.

شنیده ها: امیدها به بارش‌های آذرماه گره خورده؛ پزشکیان نیز هشدار داده که در صورت تداوم بی‌بارانی تا آذر ماه، تخلیه پایتخت می‌تواند به تصمیمی ناگزیر تبدیل شود.

مشاهدات میدانی و گزارش‌های مردمی حاکی از آن است که در برخی مناطق تهران، آب از حدود ساعت ۲۴ تا ۵ بامداد قطع می‌شود. هرچند هنوز جیره‌بندی آب به‌صورت رسمی اعلام نشده، اما تداوم این قطعی‌ها در کنار افت محسوس فشار آب، نشانه‌ای از آغاز محدودیت‌های تأمین آب در پایتخت است. از سوی دیگر، کاهش بارندگی‌ها به تشدید کمبود منابع آبی دامن زده است.

شنیده ها: سدسازی در ایران در حالی نماد توسعه معرفی می‌شود که بخش بزرگی از میراث تاریخی کشور زیر آب رفته است. نوروز رجبی، باستان‌شناس و کارشناس رسمی قوه قضائیه، با ارائه داده‌های دقیق هشدار می‌دهد بی‌توجهی به ارزیابی‌های فرهنگی در پروژه‌های عمرانی، به معنای نابودی تدریجی تاریخ و هویت ایران است.

سدسازی در ایران همواره به‌عنوان یکی از نماد‌های توسعه و پیشرفت فنی معرفی شده است؛ پروژه‌هایی عظیم که قرار بود امنیت آبی، کشاورزی و صنعتی کشور را تضمین کنند. اما در پسِ این روایت پرزرق‌وبرق، واقعیتی تلخ پنهان مانده است: نابودی تدریجی بخشی از مهم‌ترین میراث تاریخی و فرهنگی ایران. بسیاری از تپه‌ها، شهر‌های باستانی، گورستان‌ها و محوطه‌های تاریخی در زیر آب سد‌هایی مدفون شده‌اند که بدون ارزیابی‌های فرهنگی و تاریخی کافی ساخته شده‌اند. از دهه ۱۳۳۰ تا امروز، روند سدسازی به‌قدری سریع و گسترده پیش رفته که اکنون نه‌تنها کارشناسان محیط‌زیست، بلکه باستان‌شناسان نیز آن را یکی از عوامل اصلی تخریب میراث تمدنی کشور می‌دانند.

شنیده ها: برداشت‌های بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی برای کشاورزی، در پی اضافه بارگذاری‌های آبی بر زاینده‌رود و از دسترس خارج‌شدن منابع آبی قابل‌استفاده برای کشت و زرع در اصفهان، عامل اصلی فرونشست در این منطقه بزرگ جمعیتی معرفی می‌شود. بااین‌حال، کشاورزان این استان حالا به برداشت آب از چاه‌های عمیق روی آورده‌اند.

اکنون برداشت آب از چاه، چسبیده به مناطق مسکونی شهری، جایی که همین حالا هم در خطر فرونشست گسترده قرار دارد، برای برنج‌کاری انجام می‌شود. محصولی که در میان تمام محصولات کشاورزی نامش به «آب‌بری» شهره شده است. دانشگاه صنعتی اصفهان پیشنهاد‌های جواب‌پس‌داده‌ای برای مدیریت این بخش دارد که هم کاشت برنج منجر به فرونشست نشود و هم نفع کشاورز در آن دیده شود. پیشنهادی که از سوی دولت و مردم جدی‌گرفته نشده است.

شنیده ها: بهره‌برداری بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی، مدیریت ضعیف آب و زیرساخت‌های فروپاشیده، بحران آب و هوایی را به یک تهدید ساختاری با اثرات اجتماعی، اقتصادی و ژئوپولیتیکی تبدیل کرده که در حال حاضر می‌تواند به مهاجرت داخلی، اعتراضات شهری، تنش‌های منطقه‌ای و از دست دادن نفوذ بین‌المللی منجر شود.

در حالی که تهران با قطعی آب تا ۴۸ ساعت و ایران با دمای بیش از ۵۰ درجه سانتیگراد در جنوب کشور مواجه است، کشور با ۸۰ درصد مخازن آب عملا خالی وارد پنجمین سال متوالی خشکسالی خود می‌شود. مقام‌های دولتی ایران هشدار می‌دهند که پایتخت ممکن است ظرف چند هفته با کمبود آب مواجه شود.

تینا رضاسلطانی: خشکسالی، دوره­ی کم‌آبی است که طی آن یک منطقه با کمبود در ذخیره و منابع آبی مواجه است. از این تعریف، بلافاصله می‌توان نتیجه گرفت که دوره ­ی کم‌آبی نسبت به یک منطقه به خصوص و ویژگی‌های مختلف آن سنجیده می‌شود و به سادگی نمی‌توان مفاهیم و مسائل مربوط یا برآمده از آن را در طول زمان و مکان تعمیم بخشید.

خشکسالی به دوره‌ای از شرایط خشک‌تر از حد معمول ناشی از کمبود بارندگی اشاره دارد. خشکسالی پدیده پیچیده‌ای است که می‌تواند برای هفته­ ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشد و اغلب پیامد‌های گسترده‌ای برای جمعیت‌های انسانی و اقتصاد کشور‌های مختلف به همراه دارد.

شنیده ها: در ایران با ابربحران آب مواجهیم. ابربحرانی که امنیت غذایی، سلامت، زیرساخت‌ها و معیشت مردم را به شدت تهدید کرده و همین امروز آسیب‌های بسیاری به آنها وارد کرده است. به گمانم جامعه و نخبگان کشور، به وخامت مساله آب تا حد زیادی آگاهند. بخشی از عامه مردم هم به دلیل برخورد مستقیم با مساله، درک درستی از این وضعیت دارند. اما قشر خواب و بی تفاوت، متاسفانه سیاستگذاران و تصمیم سازان کلان کشور هستند که حتی در سطح مسئولین بلندپایه، به نظر نمی‌رسد درکی از وخامت اوضاع داشته باشند و به دنبال حل مسائل ریز و درشت بی اهمیت دیگری هستند.

در روز‌های ابتدایی سال ۱۴۰۴، استان یزد به دلیل آسیب به خطوط انتقال، با قطعی آب چندین روزه مواجه بود. گزارش‌های متعدد ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که میزان ذخیره آب درایران به حد بحرانی رسیده است و به نظر می‌رسد، تمام کشور با کم آبی و جیره بندی رو‌به‌رو باشد. 

شنیده ها: در ۱۸ اسفند محمد جوان بخت «معاون امور آب در وزارت نیرو» اعلام کرد که وضعیت آب تهران در شرایط بحرانی قرار گرفته و سد لتیان فقط ۱۰ درصد آب دارد.

کمبود آب در تهران فقط مختص به سد لتیان نیست. در روز‌های گذشته خبر‌هایی مبنی بر کاهش حجم ذخیره سد کرج و امکان جیره بندی در تهران منتشر شد که نشان دهنده وضعیت آب در این استان است. در عین حال کمبود آب در سایر استان‌ها نیز وجود دارد. با توجه به اهمیت موضوع در کشور، پرسش‌های درخصوص چرایی این وضعیت و راه حل‌های آن در جامعه مطرح است.«دکتر سعید جمالی مدیر دفتر پژوهش و مدیریت دانش شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی» در گفت‌و‌گو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است.

شنیده ها: تداوم سدسازی‌های افغانستان و احتمال تخلیه شرق ایران، امنیت ملی ایران را نشانه رفته است. اقدامات افغانستان در بستن آب بر روی ایران، 50 سالی است که با برنامه‌ریزی و منابع مالی کشورهای ثالث پیگیری می‌شود اما ایران استراتژی خاصی در این رابطه ندارد. بر اساس اطلاعات موجود افغانستان قصد دارد بر روی رودخانه‌های دو حوضه آبریز هیرمند و هریرود 46 سد بسازد که بخشی از آن ساخته شده است. نشناختن مسئله در مناقشه با افغانستان سبب شده است که ایران نتواند به توافق برد-بردی در مذاکرات دست یابد.

افغانستان به لطف موقعیت جغرافیایی‌اش در حال برنامه‌ریزی برای اعمال سلطه بر کشورهای دیگر است. انگار افغانستان روی کوهی قرار گرفته که به راحتی بر همسایگانی که داخل دره‌اند، تسلط دارد و می‌تواند هر گاه که بخواهد موج حملات را به سوی آنها گسیل کند. افغانستان 50 سالی است که برای کنترل منابع آبش برنامه دارد و از کمک کشورهای مختلف برای اجرای برنامه‌هایش استفاده می‌کند. این کشور دو حوضه آبریز مشترک هریرود و هیرمند را با ایران دارد و برای این حوضه هم برنامه‌های خاص دارد. در چنین شرایطی فدا حسین مالکی سدسازی‌های افغانستان و خلف وعده‌هایش در زمینه تأمین حقابه ایران را به حکومت طالبان نسبت می‌دهد.

تینا رضاسلطانی: آب زیرزمینی، آب موجود در زیر سطح زمین، منافذ خاک و شکستگی‌های سازه سنگی است. هنگامی که یک واحد سنگی یا یک رسوب غیر محکم (کانسار) آورد قابل توجهی از آب ایجاد کند، آبخوان نامیده می‌شود. عمقی که در آن، منافذ خاک یا شکستگی‌ها و حفره‌های موجود در سنگ‌ها کاملاً از آب اشباع‌شده باشند، سطح ایستابی خوانده می‌شود.

ایران با چالش های آبی قابل توجهی مواجه است که اکنون امنیت آب را به یک اولویت ملی تبدیل کرده است. با تخمین آب های زیرزمینی در ایران بین سال های 1381 تا 1396 یک روند منفی 4400- میلیون متر مکعب نشان از برداشت اضافی از سفره های زیرزمینی برای مصارف بیشتر کشاورزی در مناطق مختلف ایران است. میزان بارندگی سالانه در ایران در سالهای آبی -1399-1400 و 1400-1401 حدود 200 میلیمتر بوده است که کمتر از یک سوم میانگین بارندگی سالانه جهانی است.