ایران و افغانستان در مرز باریک صلح و نبرد آبی؛ دریاچه هامون کاملا خشک شد
گرمای شدید، خشکسالی و طوفان شن گریبان ساکنان منطقه مرزی افغانستان و ایران را گرفته است. آب گاهی در استان‌ها آنقدر کم است که با تانکر‌ها به روستا‌ها آورده می‌شود. در اواخر ماه مه، این منطقه صحنه درگیری خونین شد. تنها چند روز قبل تر، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران، طالبان را در اختلاف بر سر آب یک رودخانه مهم مرزی تهدید کرده بود.
نه چندان دور از ایستگاه‌های مرزی، دریاچه هامون قرار دارد که اکنون تقریبا کامل خشک شده است. یکی از دلایل خشکسالی: آب رودخانه هیرمند به طول بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر در همسایگی افغانستان که به دریاچه هامون می‌ریزد، در سمت افغانستان پشت سد‌ها متوقف می‌شود. قرار بود یک توافقنامه از سال ۱۹۷۳ استفاده از آب هیرمند را تنظیم کند. با این حال، در جریان گرمایش زمین، افغانستان نیز تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد. آخرین پروژه سدسازی که در سال ۲۰۲۱ تکمیل شد، برق و آبیاری استان نیمروز را فراهم می‌کند.
لنا پارتزش، استاد علوم سیاسی در دانشگاه فرای برلین، در اینجا پتانسیلی برای همکاری را می‌بیند. یک نشانه این است که طالبان سال گذشته برای حل مناقشه هیرمند به ایران رفتند. پارتزش می‌گوید: «ایجاد فضایی برای مذاکره به جای سرمایه گذاری در تسلیحات مهم است. ما باید با تغییرات آب و هوا آن‌ها سازگار شویم.»
یک کارشناس آب افغانی نیز به همکاری بیشتر امیدوار است. نجیب الله سدید می‌گوید: «در سیستان و بلوچستان میزان تبخیر زیاد است. همکاری بین دو کشور به ویژه در حوزه کشاورزی قابل تصور است. توسعه در جایی که امکانات هست، منطقی بوده و باید از هدر رفتن آب جلوگیری کرد.»
شمال شرق آفریقا نیز نشان می‌دهد که موضوع آب تا چه حد می‌تواند انفجاری باشد: سد اتیوپی که انتظار می‌رود پس از تکمیل آن در سال ۲۰۲۴ یا ۲۰۲۵ بزرگترین سد در آفریقا باشد، مصر را برای تامین آب خود از رود نیل و کشاورزی داخلی نگران کرده است. اختلاف بر سر چگونگی پر شدن این مخزن و میزان آب جاری به پایین رود نیل در آینده، حداقل به صورت شفاهی، بار‌ها در جهت تشدید احتمالی نظامی حرکت کرده است.
عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر، که در ابتدا صبور و بخشنده به نظر می‌رسید، اکنون ظاهرا صبر خود را در این مناقشه طولانی مدت از دست داده است. از نظر قاهره، اتیوپی حاضر به سازش نیست و برای زمان بازی می‌کند. جنگ قدرت در سودان نیز هر گونه میانجیگری را پیچیده‌تر می‌کند.
اختلاف بر سر چندین رودخانه مشترک بین هند و پاکستان نیز که در معرض خطر کمبود آب و خشکسالی است، در حال بالا گرفتن است. معروف‌ترین آن‌ها رود سند است که از تبت سرچشمه گرفته و از بخش هندی منطقه کشمیر می‌گذرد. بیش از ۶۰ سال است که یک قرارداد همکاری با میانجیگری بانک جهانی وجود دارد. دو این توافق توسط بسیاری از کارشناسان به عنوان روزنه امید و نقطه اجماع نادری بین کشور‌های متخاصم تلقی می‌شد. اما در ماه ژانویه، هند به طور ناگهانی خواستار اصلاح این توافق شد. در مرکز این مناقشه بار دیگر پروژه‌های سدسازی بزرگ قرار دارند. پاکستان پروژه‌های برق آبی هند در منطقه کشمیر را برای تامین آب خود مشکل ساز می‌بیند. از سوی دیگر هند، کشور همسایه را به سازش ناپذیری متهم می‌کند.
منبع: دیپلماسی ایرانی