نجات سرچشمه
شنیده ها: بحران آب دیگر در هیچ‌جای جهان حرف تازه نیست. در ایران سرچشمه‌ها می‌خشکد و در اروپا رود‌های راین و دانوب به کف می‌رسند و کلیسا‌های قدیمی و کشتی‌های جنگی هیتلر سر از زیر آب درمی‌آورند! گویی خشکسالی می‌خواهد پیامی که بوی عقیده و جنگ دارد، به جهان مخابره کند!
در ایران کار طاقت‌فرسای مدیریت آب در شهرکرد و همدان که دو بام ایران هستند، سرانجام هر دو شهر را تا حد زیادی از بحران خارج کرد. اکنون باید به آینده بیندیشیم و مسئله آب را جدی بگیریم. آبخیزداری، کشاورزی‌نوین، مصرف‌بهینه در آب شرب و آب‌شیرین‌سازی از دریا، چهار سرفصل توصیه‌های کارشناسان به مدیران کشور است. توصیه‌های دیگری هم هست. باید سرچشمه را نجات داد. اینجا جای ترک‌فعل نیست.
گزارش «جوان» ضمن توصیف کار‌های انجام شده در دو هفته گذشته در دو منطقه شهرکرد و همدان، در گفتگو با کارشناسان تحلیلی از چالش‌های پیش‌رو و راهکار‌های عبور از بحران ارائه کرده است.
بارندگی شدید و وقوع سیلاب در شهرستان کوهرنگ با گل‌آلود کردن چشمه کوهرنگ، منبع تأمین آب شرب شهرکرد و شهر‌های اطراف، آن را از مدار تأمین آب شرب این شهر‌ها و حدود ۶۵ روستا، خارج کرد و تأمین آب شرب شهرکرد به مشکل رسید. انتقال‌های سنتی آب موجب شد با وقوع یک سیلاب و کدر شدن چشمه کوهرنگ، آب به‌کلی قطع شود. مهم‌ترین مسئله در بحث آب شرب شهرکرد به عنوان مرکز استان، ضعیف بودن زیرساخت‌های لازم برای انتقال آب و فقدان یک تصفیه‌خانه پیشرفته است. هرساله در استان چهارمحال و بختیاری شاهد تنش‌های آبی هستیم، با توجه به اجرا نشدن آبرسانی پروژه بن-بروجن با کارشکنی‌ها، وضعیت آب شهرستان‌های شهرکرد، بروجن و بن به شدت ناپایدار است و هرگز نباید درباره آب شرب مردم خوش خیال بود، زیرا هر لحظه ممکن است اتفاقی بیفتد. این پروژه در سال ۹۶ با لابی نمایندگان اصفهان و جلوگیری از برداشت آب از زاینده‌رود که آن را غیرمجاز می‌دانستند، متوقف شد. برای مدیریت این اتفاق، چاه‌هایی که در اختیار کشاورزان و شهرداری بود، وارد مدار تأمین آب شد تا این مشکل مرتفع شود همچنین خط اضطراری سامان فعال شد و ظرفیت آن افزایش یافت.
تامین آب شهرکرد از منابع جایگزین
احمدرضا محمدی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری، در گفتگو با «جوان» داستان قطعی آب شهرکرد را از آغاز تا آخرین اقدامات پایدارکننده شبکه تشریح می‌کند. کاری که به همت بالای گروه‌های متعدد انجام شد: «در نخستین ساعات بروز مشکلات ناشی از سیل در گام اول از ورود آب گل‌آلود به مخازن آب پاک جلوگیری کردیم و پس از تشکیل کمیته بحران با حضور مدیرعامل شرکت مهندسی آبفای کشور، با اقداماتی مانند واردمدارکردن دو چشمه و ۱۸ چاه، ساخت و تجهیز دو ایستگاه پمپاژ، ۲۶ کیلومتر لوله‌گذاری و نصب منصوبات سرچاهی، آبرسانی سیار، فراخوان ۸۰ تانکر آبرسان از سراسر کشور و تشکیل ۱۱ اکیپ توانستیم بخشی از منابع آبی مورد نیاز را تأمین کنیم. علاوه بر‌این ۶۰ گروه سه تا پنج نفره شامل ۳۶گروه از خود استان و ۲۴گروه نیز از ۲۲ استان کشور مثل خوزستان، لرستان، قم و تهران با تخصص‌های مختلف جوشکاری، تعمیرات، لوله‌گذاری و پکیج‌های تصفیه در حال تلاش هستند تا مشکل آب مردم در چهارمحال و بختیاری رفع شود. در کنار این‌ها سه دستگاه بسته‌بندی آب و ۳۵ هزار لیتر بسته‌های آب آشامیدنی و ۳۰۰ هزار بطری آب معدنی در استان تأمین کردیم و یک ایستگاه پمپاژ افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه سامان در کمتر از ۴۸ ساعت ایجاد و راه‌اندازی شد که ۹۰ لیتر بر ثانیه آب به شهرکرد انتقال می‌دهد».
محمدی یادآور می‌شود که طرح‌های پدافندی انتقال آب به صورت شبانه‌روزی در حال اجراست، به‌طوری که طرح عمان وارد مدار شده است و طرح فدک نیز در مراحل پایانی است و پیش‌بینی می‌شود در روز‌های آینده وارد مدار شود: «با افزایش ظرفیت خطوط سامانه ۱۲۲ بیش از پیش پاسخگوی شهروندان هستیم، اما با توجه به سیلاب‌های اخیر میزان مصرف استان افزایش یافته، در نتیجه نیازمند مصرف بهینه و صرفه‌جویی مردم برای عبور از بحرانیم».
آب همدان و مسئله ترک‌فعل‌ها
قطعی و کمبود آب در همدان نیز به چالش مردم و در عین‌حال بحث‌های منتقدان انجامید. منتقدان مدعی هستند احداث نیروگاه شهید مفتح در دشت کبودرآهنگ در کیلومتر ۴۵جاده همدان – تهران با جذب آب‌های زیرزمینی این منطقه موجب خشک‌شدن چاه‌های کشاورزی شده است، اما کارشناسان وزارت نیرو این موضوع را رد می‌کنند و کشاورزی به روش سنتی و معطل‌ماندن لوله‌گذاری سد تالوار از شش سال قبل تاکنون را موجب بروز بحران آب همدان می‌دانند.
عملیات اجرایی سد تالوار در سال۸۶ آغاز و لوله‌گذاری‌ها انجام شد. کار در دولت گذشته کند شد و در شش سال اخیر عملیات اجرایی این سد متوقف شده بود. در این راستا یک سال پیش نمایندگان استان همدان از دادستانی‌کل خواستار پیگیری موضوع شدند. سال ۹۳ تا ۹۴ حدود ۸ کیلومتر از لوله‌گذاری پروژه را پیمانکار وقت ر‌ها کرد. اگرچه شش کیلومتر آن انجام شد، اما هم‌اکنون ۱۲کیلومتر مانده که در صورت لوله‌گذاری آب به همدان خواهد رسید. در حال حاضر معارضی در انتقال آب از سد تالوار به همدان وجود ندارد. ورود آب تالوار، همدان را از بحران نجات خواهد داد، اگرچه باید به فکر تأمین آب پایدار بود، چون آب سد تالوار آب پایدار برای همدان به حساب نمی‌آید و به تعبیری در راستای رفع بحران کمک‌کننده است.
درحال‌حاضر راهکار فوری رفع بحران آب در همدان تکمیل ۱۲کیلومتر از لوله‌گذاری باقی مانده از پروژه تالوار است. وزارت نیرو عملیات ساخت را آغاز کرده و قرار است از کارخانه‌ای که لوله را تحویل می‌دهد تا پیمانکاران به صورت جهادی و شبانه‌روزی پای کار باشند تا آب وارد ایستگاه شود. در این میان شش حلقه چاه در روستای آق حصار احداث شده که در روز‌های آینده وارد مدار می‌شود و کمک شایانی به شمار می‌رود.
علاوه بر موارد فوق، بیش از ۹۰درصد آب مصرفی همدان در بخش کشاورزی صرف می‌شود، به‌ویژه اینکه میزان قابل توجهی از آبیاری‌ها در این بخش به شکل غرقابی است و حتی مناطقی که مشکل آب شرب دارند، همچنان آبیاری به همین روش انجام می‌شود!
در این باره شرکت آب و فاضلاب استان جلسات متعددی با مرکز تحقیقات کشاورزی برگزار کرده تا ترویج و آموزش کشاورزان سرعت گیرد. ایستگاه تحقیقات هوایی کشاورزی استان حدود ۱۵سال است که در تعطیلی به سر می‌برد، در حالی که این مرکز از نظر زمان کشت محصولات و مصرف آب همچنین از حیث موارد دیگر راهبردی است، به تازگی وزارت جهاد استان اعتباراتی برای راه‌اندازی مجدد پیش‌بینی کرده است. در حال حاضر مصرف آب در استان به شدت بالا رفته، زیرا شهروندان شیر‌های آب را باز نگه می‌دارند تا گل‌و‌لای، خارج وآب صاف شود.
فرهاد بختیاری‌فر، مدیر عامل آبفای استان همدان با اشاره به اینکه برخی عدم‌تطابق‌ها میان زمان قطع آب و برنامه تدوین شده به دلیل رفتار شبکه است، معتقد است گاهی رفتار شبکه به‌گونه‌ای است که تا آبگیری آخرین نقطه شبکه، شهروندان تفاوت میان زمانبندی را احساس می‌کنند: «با وجود اینکه با کاهش ارتفاع مخازن نوبت‌بندی دقیق امکانپذیر نیست، برنامه‌ای به همین منظور تدوین و از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شده که این برنامه به اطلاع عموم شهروندان رسیده است. درباره پیگیری‌های استاندار همدان به منظور استفاده از ظرفیت چاه‌های کشاورزی و جایگزینی این منابع نیز باید گفت با همکاری شرکت آب منطقه‌ای پیگیری‌ها برای اجاره چاه‌های کشاورزی و تأمین آب شرب شهر همدان ادامه دارد، به نحوی که در سه روز گذشته ۱۲ حلقه چاه کشاورزی طی توافق با کشاورزان وارد مدار شده و این روند تا زمانی که ظرفیت اجاره وجود داشته باشد ادامه خواهد داشت.»
بختیاری‌فر به کاهش ۴۴ درصدی حجم بارندگی و روان‌آب‌ها در سال جاری اشاره می‌کند که، چون ۶۵ درصد ذخایر آب شرب شهر همدان از همین آب‌های سطحی است، کاهش روان‌آب‌ها به تبع کاهش حجم سد موجب افت منابع تأمین آب شرب شهر شد: «برخی اقدامات ضربتی برای تأمین اضطراری آب شرب شهر همدان بر همین اساس در دستور کار قرار گرفت، از جمله این پروژه‌ها حفاری چاه‌های جدید در منطقه آق‌حصار بود که این پروژه از بهمن ماه سال گذشته آغاز شد. برای حل این مشکل با استفاده از حفر سه حلقه چاه در سایت جنوبی آق‌حصار به دنبال تأمین آب از آب‌های زیرزمینی رفتیم، ضمن اینکه چاه چهارم سایت جنوبی نیز در حال حاضر با خروجی ۳۰ لیتر بر ثانیه آماده بهره برداری است. علاوه‌بر‌این سه حلقه چاه دیگر نیز در سایت شمالی این منطقه حفاری و تجهیز شده است. خط انتقال آب و برق سه حلقه چاه مذکور نیز هم اکنون به اتمام رسیده و خط وارد مدار شده که پیش‌بینی می‌کنیم این سه حلقه چاه نیز با آبدهی ۱۳۰ لیتر در ثانیه کسری آب شرب همدان را تا حدودی تأمین کند. در کنار این اقدامات، حفاری چهار حلقه چاه جدید را نیز در همین سایت در دستور کار داریم که از این تعداد حفاری دو حلقه چاه به اتمام رسیده و حفاری دو حلقه چاه دیگر نیز به زودی آغاز خواهد شد. عملیات حفاری چاه شماره ۸ آق‌حصار به اتمام رسیده و یک حلقه چاه نیز با ظرفیت ۴۰ لیتر در ثانیه به سایت جنوبی افزوده شده است. همچنین برای تجهیز پنج حلقه چاه کشاورزی در منطقه امزاجرد تفاهم انجام و خط انتقال پیاده‌سازی شده است.»
بالاتر از پارسال کمتر از میانگین
کمبود آب در برخی مناطق کشور در زمانی است که گفته می‌شود مجموع بارندگی امسال ۳۰ درصد از پارسال بیشتر بوده است. فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور این نکته را در گفتگو با «جوان» واکاوی می‌کند: «بر اساس شبکه ایستگاهی باران‌سنجی وزارت نیرو، میزان بارش دریافتی کشور از ابتدای سال آبی تا ۲۹مرداد۱۴۰۱ حدود ۲۰۲میلیمتر بود که در مقایسه با سال گذشته، رشد ۲۹درصدی و در مقایسه با متوسط بلندمدت کاهش ۱۸درصدی دارد. برخی از استان‌ها نظیر هرمزگان، سیستان و بلوچستان و کرمان شرایط بالای نرمال داشته‌اند و برخی دیگر مانند ایلام، کرمانشاه و همدان، افت شدید بارشی را در سال جاری تجربه کرده‌اند. تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر به‌گونه‌ای بوده است که فراوانی سال‌های خشک افزایش یافته است و تداوم سال‌های خشک در برخی دوره‌ها منجر به کاهش منابع آب در دسترس شده است. در دو سال آبی اخیر نیز با وقوع خشکسالی، مدیریت منابع و مصارف آب و بهینه‌سازی مصارف و اعمال کنترل در آن‌ها به‌طور جدی دنبال شده و مثلاً در سال آبی جاری، به‌رغم کاهش ۱۸درصدی بارش، حداقل تنش را در بخش‌های مختلف مصرف داشتیم.»
قاسم‌زاده درباره پاییز آینده نیز نکته مهمی را یادآور می‌شود: «با توجه به اینکه مدل‌های اقلیمی میزان بارش را تا اواخر پاییز آتی، کمتر از نرمال پیش‌بینی می‌کنند لذا برنامه منابع و مصارف حوضه‌های آبریز کشور، در حال حاضر با لحاظ کردن این موضوع در حال تدوین است. با توجه به ماهیت پویای برنامه‌های منابع و مصارف، نتایج مدل‌ها به‌طور مداوم رصد می‌شود و با هرگونه تغییر در ماهیت آب‌و‌هوایی، برنامه‌ها به‌روزرسانی خواهد شد.»
آب را در کانال مدیریت وارد کنید
بارش‌های تابستانی و سیلاب‌شدن این بارش‌ها موجب شد امیدواری‌هایی در دل مردم ایجاد شود و تصور کنند از بحران آب عبور کرده‌ایم. حالا، اما در بسیاری از شهر‌های غربی کشور بحران آب آن‌قدر جدی شده که با جیره‌بندی و قطعی آب مواجهیم و آب سرچشمه کوهرنگ به گونه‌ای گل‌آلود شده که قابل شرب نیست. همه این‌ها بدین معناست که بارش‌های تابستانی و سیلاب‌ها به دلیل بهره‌برداری‌نکردن از روش‌های آبخیزداری و مدیریت منابع تنها خسارت زد و حتی جان گرفت! و حالا هم در کنار خسارات سیلاب همچنان کم‌آبی و رفته رفته بی‌آبی بحرانی است که در کشور باقی مانده است. این در حالی است که منابع آبی ایران آن‌قدر‌ها هم کم نیست و از سوی دیگر تغییرات اقلیمی هم اگر مدیریت درستی بر منابع آبی موجود صورت بگیرد، نمی‌تواند این همه بر مسئله آب در کشورمان اثر بگذارد. شاه‌کلید این ماجرا در مسئله مدیریت آب است؛ نکته مهمی که بسیار فراتر از یک واژه و مفهوم است و تا زمانی که عملیاتی نشود نمی‌توان به بهبود شرایط آبی کشور امیدوار بود. مدیریتی که سال‌هاست وجود نداشته و حالا خروجی این بی‌مدیریتی به دولت سیزدهم ارث رسیده است!
تصورش هم سخت است که وقتی شیر آب را باز می‌کنید یک قطره آب هم از آن خارج نشود و یا آبی خارج شود که رنگش به خاک می‌ماند نه به آب! اما مردم مناطقی از کشور همچون چهارمحال‌و‌بختیاری این سختی را تجربه کرده‌اند و در برخی دیگر از شهر‌ها همچون همدان هم آب جیره‌بندی شده است. آن هم در شرایطی که ما باران‌های تابستانی و سیلاب‌هایی ویرانگر داشتیم.
چشمه خشک‌شده
محمدرضا محبوب‌فر، کارشناس و پژوهشگر حوزه بحران‌های محیطی و عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران درباره وضعیت کنونی آب در کشور در گفتگو با «جوان» می‌گوید قطعی آب چهارمحال‌و‌بختیاری و مشکل چشمه کوهرنگ نمی‌تواند ناشی از سیلاب باشد: «کوهرنگ چشمه‌ای خشک است. یکی دو سالی می‌شود به دلیل مدیریت نامناسب در بالادست چشمه و همچنین وقوع زلزله‌هایی در حوضه آبریز چشمه کوهرنگ، دبی آب چشمه کاهش پیدا کرده و با کاهش دبی گل‌آلودگی آن اجتناب‌ناپذیر است. این چشمه منبع اصلی تأمین آب شرب چهل‌گرد، کوهرنگ و شهر‌ها و روستا‌های مسیر و همین طور زاینده‌رود است. سال گذشته زلزله‌ای در منطقه رخ داد که بلافاصله بعد از زلزله تغییر میزان آبدهی چشمه کوهرنگ اتفاق افتاد. قبل از زلزله هم شاهد انتقال آب از بالادست چشمه بودیم. با توجه به زلزله‌ای که رخ داد و همین بحث خشک‌شدن چشمه کوهرنگ باید به این موضوع توجه می‌شد و با تأمین زیرساخت‌ها، پیش‌بینی و آمادگی لازم برای چنین روز‌هایی صورت می‌گرفت. درحال حاضر شهرکرد، چهارمحال‌و‌بختیاری، خوزستان، همدان، آذربایجان و امثالهم دچار قطعی آب شده‌اند. دلیل آن هم این است که سرچشمه تأمین آب کشور دچار مشکل شده و ما این قطعی و جیره‌بندی را ممکن است در مناطق دیگری هم مشاهده کنیم.»
نامدیریتی داخلی و حق‌خوری خارجی
از نگاه این کارشناس محیط زیست، ما از یک سو نامدیریتی منابع آبی کشور را داریم و از سوی دیگر بخشی از این مسئله به حقابه‌ای بازمی‌گردد که از طریق کشور‌های عراق، ترکیه و افغانستان به تاراج رفته است: «وسعت ترکیه یک سوم ایران است. ایران ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب قابل استحصال دارد، اما ترکیه با قلدربازی و برداشتن حقابه کشور‌های دیگر ۲۴۰ میلیارد متر مکعب آب قابل استحصال دارد. ترکیه با این منابع آب گسترده که در اختیار دارد قدرت زیادی کسب کرده و حتی به کشور‌هایی همچون قبرس، اسرائیل و عربستان وعده تأمین آب شرب داده است. در بحث حقابه‌ها ما چالش جدی داریم. درباره حقابه هیرمند ادعا می‌کنند حقابه هامون را داده‌اند، اما در واقع با جاری‌شدن سیلاب در افغانستان آن‌ها چاره‌ای جز ر‌ها کردن آب نداشتند و معلوم نیست این رویکرد تداوم داشته باشد. در حال حاضر بحث تغییر اقلیم، خشکسالی و کاهش بارش‌ها شاید بهانه خوبی فراهم کرده که برخی مدیران خارج از توان اکولوژیکی نسبت به سدسازی، توسعه صنایع آب بر، توسعه اراضی کشاورزی و همچنین نسبت به انتقال آب بین حوزه‌ای اقدام کنند! اما باید بدانیم طرح‌های جدی انتقال آب و سدسازی‌ها رویکردی اشتباه است. برای کشوری مثل ایران درست نیست که هر ساله شاهد بارش‌های سیل‌آسا باشیم. از یک سو سیلاب کشور را فرا بگیرد و از سوی دیگر کشور تشنه باشد. من معتقدم طی سال‌های مختلف نه فقط در ایران بلکه در سایر کشور‌ها هم برخی نوسانات اقلیمی طبیعی است و رقمی بین ۱۵ تا ۳۰ درصد دارد. بعضی سال‌ها بارش از حد نرمال بیشتر و برخی سال‌ها کمتر است. کاهش بارش، دوره ترسالی یا خشکسالی بهانه‌هایی برای اجرای تفکرات سازه‌ای است! به‌هر حال باید بحران در سرچشمه کشور را خیلی جدی گرفت.»
آب یعنی قدرت
اما راه‌حل چیست و چگونه باید با چالش‌های آبی کشور مواجه شد؟ از نگاه محبوب‌فر راه‌حل به مدیریت منابع آبی در کشور باز می‌گردد. امری که مسائل اقتصادی در آن دخالت دارد و پیامد آن ورشکستگی است، همچنان که در مناطقی همچون اصفهان تخلیه جمعیت شروع شده که روندی بسیار خطرناک است: «محیط زیست و منابع آبی کشور را باید از چنگ مافیای آب که بخشی از مافیای اقتصادی است خارج کنیم. عرصه‌های طبیعی کشور از جمله منابع طبیعی کشور در اختیار مافیای آب است و آن‌ها در حال سوداگری اقتصادی هستند. همین سیلابی که رخ داد برای طرح‌های آبخیزداری کشور یک رسوایی بزرگ بود، چراکه اگر طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری وجود داشت این سیلاب می‌توانست برای تأمین آب یک سال کشور مورد بهره‌برداری قرار بگیرد. کشور‌هایی الان قدرت اول دنیا هستند که به جای نفت و گاز، منابع آبی در اختیار داشته باشند. منابع آبی در ایران به وفور وجود دارد، اما منابع آبی کشورمان بی‌قاعده مصرف می‌شود. الان ما کشاورزی افسارگسیخته‌ای داریم که الگوی کشتش سنتی با بیشترین پرت و مصرف آب است. در بحث توسعه صنایع هم ما با چالش مواجهیم و باید به‌جای صنایع آب‌بری مثل کاشی، سرامیک، پتروشیمی و فولاد، صنایعی همچون گردشگری، صنایع‌دستی، نیروگاه‌ها و سلول‌های خورشیدی را در دستور کار قرار دهیم. ما باید کارکرد اقتصادی کشور را به سمت‌و‌سویی ببریم که منابع آب کمتر مصرف شوند.»
سیلاب‌هایی که کم‌آبی را برطرف نمی‌کند!
علیرضا توانا، کارشناس آب و عضو کمیته ملی سد‌های بزرگ ایران هم در گفتگو با «جوان» درباره بحث تغییرات اقلیمی و اثرگذاری آن بر تأمین آب کشور و همچنین تداوم خشکسالی با وجود سیلاب‌ها، معتقد است تغییرات اقلیمی ناشی از گرم شدن کره زمین، ایران را نیز تحت تأثیر خود قرار داده و مشکل کم‌آبی کشورمان باتوجه به مطالعات و تحقیقات انتشار یافته حتی با فرض چند سال پرآبی نیز رفع نمی‌شود: «سیلاب، مخاطرات زیست محیطی نیز به همراه دارد، از جمله مواردی که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد، فرسایش شدید خاک، از بین رفتن پوشش گیاهی، ناپایداری و رانش زمین است. سیل مشکل کم‌آبی را حل نمی‌کند به خاطر اینکه کشور ما دچار بدهکاری انباشته شده آب است که باید به شکل تقسیط در درازمدت حل شود، سیل فقط با آوردن رسوب به پشت سد‌ها باعث نابودی سد‌ها و کاهش طول عمر مفید آن‌ها می‌شود. برای بهبود مدیریت منابع آب و کاهش خسارات ناشی از مخاطرات طبیعی از جمله سیلاب‌ها و مدیریت سریع‌تر بحران باید بر لایروبی، بازسازی و احیای قنوات تمرکز شود. همچنین برنامه‌ریزی برای احداث سد‌های زیر زمینی که سال‌هاست در برخی از کشور‌های پیشرفته آغاز شده و نقش مؤثری در جلوگیری از خالی‌شدن سفره آب‌های زیرزمینی دارد. سرمایه‌گذاری برای تقویت طرح‌های آبخیزداری با کمک مردم برای کنترل آب‌های سطحی و روان‌آب‌ها و برنامه‌ریزی برای ایجاد مخازن جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب باران در فصول بارندگی (زمستان و بهار) در زمین‌های کشاورزی از دیگر کار‌هایی است که در این زمینه می‌توان انجام داد. از سوی دیگر گفته می‌شود بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از آب پشت سد‌ها تبخیر می‌شود، بنابراین لازم است برای اجرای روش‌های نوین متداول در دنیا یا بررسی روش‌های مبتکرانه برای ذخیره‌سازی و مدیریت آب اقدام کرد.»
توانا درباره برنامه‌ریزی‌های بلندمدت مدیریت آب و استفاده از طرح‌هایی همچون آب‌شیرین‌کن‌ها نیز به کشور‌های حاشیه خلیج فارس مانند دبی، کویت و قطر اشاره می‌کند که از دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن استفاده می‌کنند و توانسته‌اند استفاده بهینه‌ای از آب خلیج فارس داشته باشند: «درباره وضعیت تالاب‌ها و دریاچه‌های داخلی هم باید توجه داشت با صنعت توریسم و ریسک شهری اطراف این تالاب‌ها، دسترسی اهالی شهر‌های کناری به آب آشامیدنی باعث خشک شدن تالاب شده و بحث ریزگرد‌ها را ایجاد می‌کند. همچنین در صورت احیا نشدن دریاچه عمومی در این حوضه آبریز، ریزگرد‌هایی ایجاد می‌شود که شرایط را مانند اهواز می‌کند و با اجرای پروژه داپ در ترکیه، در پنج سال آینده احتمال خشک شدن و از بین رفتن محیط زیست این منطقه بسیار زیاد است. از سوی دیگر استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی که در مناطقی از تهران برای پرکردن استخر‌ها استفاده می‌شود یا استفاده از این آب‌ها برای آبیاری مزارع و عدم مدیریت کشت برخی محصولات کشاورزی آب‌بر و فقدان کنتور‌های حجمی در ویلا‌هایی که بیشتر در غرب تهران هستند، آسیب جدی به آب‌های زیرزمینی وارد می‌کنند و فرونشست‌ها را در کشور تشدید می‌کند. باید در وزارت نیرو سازو‌کار ویژه‌ای با عنوان مدیریت بهینه آب با توجه به تغییرات اقلیمی راه‌اندازی شود. این اتفاقی است که حتی در برخی کشور‌های اروپایی که به ظاهر مشکل آب ندارند هم وجود دارد و مدیریت آب برای‌شان مهم است. کشور سوئد که در نزدیکی قطب قرار دارد و با آب شدن یخ‌های قطبی سطح دریا بالا می‌آید، درباره مسئله تغییرات اقلیمی به تناسب شرایط کشور خودش برنامه دارد. ما باید از همین حالا و پیش از جدی شدن بحران فکری برایش داشته باشیم.»
