بحران خط تحریری در مدارس؛ زیبایی پرهزینه و مانع یادگیری | شکاف بزرگ آموزش از دهه شصت تا امروز
شنیده ها: بسیاری از دانشآموزان پایه اول و دوم نمیتوانند متن کتابهای درسی را که با خط تحریری نوشته شده بخوانند. والدین و کارشناسان میگویند این خط بدون آموزش رسمی وارد کتابها شده و روند یادگیری را مختل کرده است؛ مسئلهای که ریشه آن را باید در ضعف سیاستگذاری آموزشی جستوجو کرد.
آموزش خط در مدارس ایران تاریخ نسبتاً طولانی دارد؛ اما «خط تحریری» به شکل فعلی از دهههای اخیر وارد مدرسه شده است. در دهه شصت و هفتاد، دانشآموزان ابتدا با خط ساده و جدا آموزش میدیدند و پس از تسلط بر خواندن و نوشتن، در پایههای بالاتر با خط شکسته و خوشنویسی ساده آشنا میشدند؛ یعنی «زیبانویسی» یک مهارت جانبی و «دروس اصلی» از آن جدا بود.
اما امروز ورق برگشته است. در حالی که پژوهشها نشان میدهد بسیاری از کودکان هنوز در پایه اول درگیر «شناخت صدا و نشانه»اند، کتابها با خط تحریری نوشته میشود؛ خطی هنری که حتی بزرگسالان نیز برای یادگیری آن به کلاس خوشنویسی میروند.
نتیجه، بروز شکاف میان توان واقعی کودکان و چیزی است که کتابها از آنان انتظار دارند؛ شکافی که حالا صدای والدین، معلمان و کارشناسان را بالا برده است.
بچهها خط تحریری را نمیفهمند
بخش قابل توجهی از والدین میگویند فرزندانشان - شاگردانی با هوش و توانایی معمولی و حتی خوب - نمیتوانند به راحتی متن کتاب را با خط تحریری بخوانند و همین امر روند یادگیری را مختل کرده است. اما مشکل از کجاست؟
بیشتر بخوانید: چرا نمرات دانشآموزان سقوط آزاد کرد؟
بسیاری از والدین دانشآموزان میگویند: «کتابهای درسی پایه اول و دوم به خط تحریری نوشته شدهاند. خیلی از بچهها با این خط ارتباط نمیگیرند. مادرها میگویند بچه نمیتواند متن کتاب را روان بخواند، اما همان جمله را وقتی با خط معمولی در دفتر برایش مینویسیم راحت میخواند.»
در همینباره، نرگس ملکزاده، کارشناس آموزش ابتدایی، در گفتوگو با رویداد ۲۴ توضیح میدهد: «خط تحریری اصولاً نوعی خط زیبانویسی است؛ خطی که نیاز به تمرین زیاد دارد و هنوز برای کودک هفتساله مناسب نیست».
بیشتر بخوانید: ثبتنام دیرهنگام در دبستان، چه آسیبی به دانشآموز میزند؟
او اضافه میکند: «بچه پایه اول هنوز درگیر تشخیص حروف، نشانهها و خط زمینه است. طبیعی است که خط تحریری برایش دشوار باشد. ما در دهه شصت، خط شکسته داشتیم و جداگانه خوشنویسی یاد میگرفتیم. الان خط تحریری همزمان هم متن درسی است و هم مهارتی که هنوز آموزش ندادهایم.»
خط تحریری بدون آموزش رسمی؛ انتظار از بچهها بالاست، معلم مهارت کافی ندارد
یکی دیگر از نکات مطرحشده، نبود آموزش رسمی خط تحریری در دوره اول ابتدایی است. ملکزاده میگوید: «خط تحریری در دوره اول ابتدایی تدریس نمیشود. فقط معلم سرمشق میدهد. خیلی از معلمها هم مهارت حرفهای ندارند. حتی تربیتمعلمان تربیت بدنی با گذراندن یک دوره دو ساعته حالا موظفند تدریس کنند.»
این وضعیت در برخی مدارس حتی شدیدتر است. یکی از والدین میگوید: «در مدرسه قبلی دخترم در کلاس اول اصلاً خط تحریری آموزش داده نمیشد، اما کتابها همچنان تحریری بود. نتیجهاش این شد که بچه وارد پایه دوم شد و هنوز نمیتوانست متنهای چندخطی را بخواند.»
اشتباه رایج در پایه اول؛ بچه وابسته به معلم میشود
ملکزاده به یک مشکل ساختاری در شیوه آزمون گرفتن نیز اشاره کرده و میگوید: «در آزمونهای مداد–کاغذی، معلم خودش سؤالها را میخواند و بچه فقط جواب میدهد. بچه به این شیوه وابسته میشود. پایه دوم که میرود، تازه میفهمد خودش باید بخواند. اینجاست که مشکل بروز میکند.»
او تأکید میکند: «نظارت مدارس باید جدیتر باشد. مدیر و معاون آموزشی باید روش غلط را متوقف کنند.»
چالش علاقهمندی و مهارت نوشتن؛ بچهها نمیتوانند انشا بنویسند
این کارشناس معتقد است ضعف در خواندن، مستقیم روی مهارت نوشتن اثر میگذارد. به گفته او «دانشآموز پایه ششم هم انشا نمیتواند بنویسد، چون از پایه اول مهارت درست خواندن و نوشتن را نیاموخته. برای همین دانشآموزان از زنگ انشا و از نوشتن فرار میکنند.»
بیشتر بخوانید: کاهش محسوس اردوهای مدارس؛ وقتی قوانین به جای محافظت، محدود میکنند
او ادامه میدهد: «خط تحریری زیبا و ارزشمند است، اما ساختار مهندسی و هنری دارد. برای آموزش آن باید مدرسین خط در مدارس حضور داشته باشند. خط تحریری، هنر عالی ایرانی است؛ خطی نیست که بشود خیلی ساده به بچه کلاس اول گفت بخوان. خوانش و نوشتن با خط تحریری نیاز به مقدمات و آموزش تخصصی دارد.»
ملکزاده درباره تجربه شخصیاش میگوید: «وقتی تابستان کلاس خط گذاشتیم، از ۶۰ دانشآموز فقط ۱۰ نفر آمدند. خانوادهها شناختی از اهمیت خط ندارند و بچهها هم احساس نیاز نمیکنند.»
آیا اصل استفاده از خط تحریری درست است؟
کارشناسان بر یک نکته اتفاقنظر دارند: خط تحریری ارزشمند است، اما جایگاهش کتاب درسی پایه اول و دوم نیست.
ملکزاده میگوید: «بچه اول باید خواندن و نوشتن ساده را یاد بگیرد. بعد از آن میتوان هنر خطاطی و زیبانویسی را به او آموخت. امروز بچه نه خواندن ساده را بلد است، نه خط تحریری را میفهمد.»
در برخی مدارس، خط تحریری اساساً آموزش داده نمیشود، اما کتاب همچنان تحریری است. به همین دلیل بسیاری از والدین میپرسند: «چرا باید خطی که حتی بزرگسالان برای یادگیریاش کلاس میروند، متن آموزشی کودک کلاس اول باشد؟»
اولویت عدالت آموزشی و مهارتهای پایهای بر زیبایی شناسی
موضوع خط تحریری در کتابهای پایه اول و دوم صرفاً اختلافنظر درباره زیباییشناسی نیست؛ مسئلهای عمیق در حوزه عدالت آموزشی و مهارتهای پایهای است. کودکی که هنوز در مرحله شناخت صدا و نشانه است، نمیتواند با خط هنریِ تحریری مواجه شود. این خط نه آموزش داده میشود، نه معلمها مهارت کافی دارند، و نه کودکان آمادگی ذهنیاش را دارند.
تجربه دهههای گذشته نشان میدهد که ابتدا باید خواندن و نوشتن ساده آموزش داده شود و سپس زیبانویسی بهعنوان مهارت تکمیلی وارد برنامه شود.
ادامه این وضعیت میتواند به افت سواد نوشتاری، بیعلاقگی به درس فارسی و کاهش اعتمادبهنفس دانشآموزان منجر شود؛ هشدارهایی که حالا بیش از همیشه باید جدی گرفته شود.
منبع: رویداد 24
