شنیده ها

شنیده ها: داستان بودجه‌های تخصیص یافته به برخی نهادها، سازمان‌ها و ارگان‌ها سر دراز دارد. هر سال که فصل بررسی برنامه مالی دولت در بهارستان می‌رسد، نگاه‌ها به سمت میزان سهم نهاد‌های مذهبی و فرهنگی می‌چرخد که با اعمال فشار از راه‌های گوناگون و با تعریف اهداف موردپسند، می‌توانند ارقام کلانی در سطح یا حتی بیشتر از یک وزارتخانه و استان تصاحب کنند.

اختصاص بودجه‌های عریض و طویل به نهاد‌های فرهنگی که عمدتا اهداف ایدئولوژیکی و فعالیت سیاسی و تبلیغاتی دارند، در شرایطی است که پروژه‌های عمرانی و زیربنایی با کمبود منابع مالی مواجه هستند و صندوق‌های بازنشستگی منبعی برای پرداخت حقوق بازنشستگان خود ندارد.

ضمن آنکه این نهاد‌های فرهنگی و مذهبی نتوانستند مردم را در مسیری که برای خود تعریف کرده‌اند، همراه کنند؛ گواه این مدعا هم نتایج پیمایش ملی «ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» است که به صورت ناخواسته در پاییز سال گذشته منتشر شد. در یکی از این سوال‌ها، از پاسخ‌دهندگان خواسته شده بگویند که به باور آنها «میزان دینداری مردم نسبت به ۵ سال قبل چه تغییری کرده است؟» در جواب این سوال، ۸۵ درصد پاسخ‌گویان بر مبنای مشاهدات شخصی خود پاسخ داده‌اند میزان دینداری مردم ایران نسبت به ۵ سال قبل کمتر شده، در مقابل تنها ۷ درصد گفته‌اند این میزان بیشتر شده است. همچنین در یکی دیگر از پرسش‌ها از پاسخ‌گویان پرسیده شده فکر می‌کنند «مردم در ۵ سال آینده دیندارتر می‌شوند یا غیر دیندارتر؟» در جواب، ۸۱/۸ درصد افراد گفته‌اند که مردم ایران در ۵ سال آینده «غیر دیندارتر» خواهند شد و ۸/۹ درصد پیش‌بینی کرده‌اند دیندارتر شوند.

در بخش‌های مختلفی از پیمایش‌های ۱۴۰۲ و ۱۳۹۴، سوالاتی در خصوص میزان انجام اعمال مذهبی مطرح شده است. پاسخ‌های این سوالات از غلبه کلی گرایش‌های دینی در میان پاسخ‌گویان حکایت دارد، ولی مقایسه پاسخ‌ها نشان‌دهنده کاهش نسبی عمل به این اعمال است. به عنوان مثال، سهم کسانی که گفته‌اند همیشه یا اکثر اوقات نماز می‌خوانند از ۷۸/۵ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۵۴/۸ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. در مقابل، سهم افرادی که اعلام کرده‌اند به ندرت نماز می‌خوانند یا هیچ وقت نماز نمی‌خوانند از ۸/۴ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۳۱/۹ درصد در ۱۴۰۲ رسیده است. در ارتباط با نماز جماعت، وزن کسانی که اظهار داشته‌اند همیشه یا اکثر اوقات در آن شرکت می‌کنند از ۲۶/۲ درصد در ۱۳۹۴ به ۱۸/۵ درصد در ۱۴۰۲ رسیده است. در مقایسه، سهم ۴۴/۵ درصدی افرادی که در ۱۳۹۴ گفته‌اند به ندرت نماز جماعت می‌روند، به سهمی ۶۳ درصدی در ۱۴۰۲ تبدیل شده است.

براساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده است، مجموع اعتبارات دستگاه‌های حوزه دین، ارشاد اسلامی و اوقاف در لایحه بودجه ۱۴۰۴ بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است که میزان آن از ۱۰ وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، کشور، ارتباطات، صمت، ورزش و جوانان، فرهنگ و ارشاد اسلامی، گردشگری، امور خارجه، دادگستری و نفت بیشتر است. در این گزارش قصد داریم میزان بودجه مرکز خدمات حوزه علمیه و جامعه‌الصطفی را زیر ذره‌بین بگذاریم.

مرکز خدمات حوزه علمیه چه خدماتی ارائه می‌کند؟

مرکز خدمات حوزه علمیه نهادی است که در ابتدای دهه ۷۰ و به فرمان رهبر انقلاب برای تأمین رفاه طلاب ایجاد شد. این مرکز خدماتی در حوزه درمان، مسکن، ارائه مستمری و وام به طلاب ارائه می‌دهد. حجت الاسلام والمسلمین ربانی، رئیس مرکز خدمات حوزه علمیه درباره اهداف این مرکز گفته است: «این مرکز تلاش می‌کند تا با کاهش مشکلات، طلبه بهتر درس بخواند و استاد بهتر تدریس و مبلغ بهتر به تبلیغ خود بپردازد». وی در ادامه با اشاره به فعالیت‌های فرهنگی که مرکز خدمات حوزه انجام می‌دهد، عنوان کرده است: «کارگاه آموزشی پیوند‌های آسمانی ازجمله برنامه‌های مرکز خدمات است که ویژه زوج‌های جوان طلبه برگزار می‌شود و آنها در این کارگاه با مهارت‌های زندگی آشنا می‌شوند.»

بیشتر بخوانید: افزایش ۲۴ درصدی بودجه سازمان تبلیغات اسلامی در سال ۱۴۰۴؛ اعتباری که از ۵ استان بیشتر است/ خروجی کار نهادهای فرهنگی در جامعه چیست؟

بنابر آنچه معاون امور استان‌های مرکز خدمات حوزه‌های علمیه در سال ۱۳۹۹ گفته است، این مرکز ۴۷ مرکز خدمت رسانی در استان‌های کشور دارد. بنابر گفته وی وجود نمایندگی در برخی شهرستان‌ها دو علت دارد؛ «یکی وسعت جغرافیایی برخی استان‌ها و دیگری جمعیت زیاد و پراکندگی جامعه هدفمان است. به عنوان مثال ما در استان بزرگ اصفهان، غیر از یک مرکز بزرگ، ۳ نمایندگی نیز داریم، گذشته از این که کاشان مستقل بوده و زیر نظر قم فعالیت می‌کند».

سهم مرکز خدمات حوزه علمیه از بودجه

بناست اعتبار مرکز خدمات حوزه علمیه از ۱۱ هزار میلیارد در قانون بودجه سال ۱۴۰۳،  با افزایش ۲۲ و نیم درصدی به ۱۴ هزار میلیارد برسد؛ بنابراین سهم این مرکز از پنج وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی، گردشگری، امور خارجه، دادگستری و نفت بیشتر است. همچنین مرداد ماه امسال رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در ایران، اعلام کرد که ۸ استان سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، کرمان و خراسان جنوبی در معرض خطر ناامنی غذایی قرار دارند. مقایسه میزان بودجه مرکز خدمات حوزه علمیه با میزان اعتبار تخصیص یافته به این ۸ استان، ما را به این نتیجه می‌رساند که سهم این مرکز از منابع عمومی کشور از ۶ استان هرمزگان، کهگیلویه و بویر احمد، ایلام، بوشهر، کرمان و خراسان جنوبی بیشتر است.

جامعه المصطفی بابت چه فعالیتی بودجه می‌گیرد؟

جامعه المصطفی در سال ۱۳۸۷ از ادغام دو مجموعه «سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور» و «مرکز جهانی علوم اسلامی» تاسیس شد. حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی، درباره ساختار جامعه المصطفی گفته است: «این نهاد در داخل ایران دارای شعبه‌های مختلفی در شهر‌های قم، مشهد، اصفهان، تهران، تبریز و آشتیان است. مرکز اصلی این مجموعه در قم است که بیش از ۸۰ درصد فعالیت‌های داخل کشور در آن انجام می‌شود. در سطح بین‌المللی، جامعه المصطفی در بیش از ۵۰ کشور فعالیت دارد و در بیش از ۳۰ منطقه جغرافیایی برنامه‌های خود را اجرا می‌کند. از جمله کشور‌های مهمی که این نهاد در آنها نمایندگی دارد، می‌توان به افغانستان، پاکستان، عراق، آفریقای جنوبی، اوگاندا، کنیا، رواندا، و برخی کشور‌های آسیای جنوب شرقی اشاره کرد.»

وظیفه اصلی مرکز جهانی علوم اسلامی قم که در جامعة المصطفی ادغام شده است انتخاب و اعزام نفرات مستعد برای آموزش‌های اسلامی شیعه است. در واقع این مرکز اصلی‌ترین مرکز آموزش نیرو‌های خارجی در تشکیلات حوزوی و اعزام طلبه به کشور‌های مختلف است. نفرات جذب شده توسط این مرکز به قم اعزام و تحت آموزش قرار می‌گیرند و سپس در مناسبت‌های مختلف مذهبی توسط این مرکز برای فعالیت‌های تبلیغی و مذهبی و برگزاری مراسم سوگواری و ... به کشور‌های مختلف اعزام می‌شوند.

سهم جامعه المصطفی از بودجه عمومی کشور

در بودجه سال ۱۴۰۴ ، بودجه جامعه المصطفی با ۳۷ و نیم درصد افزایش به هزار و ۷۵۵ میلیارد تومان رسیده است. این در حالی است که دستمزد کارگران و کارمندان در سال آینده ۲۰ درصد افزایش خواهد یافت که باز هم از تورم عقب می‌ماند.

بیشتر بخوانید: تغییرات شگفت‌انگیز بودجه ۱۴۰۴، از لایحه تا قانون/ رقم کسری بودجه سال آینده چقدر است؟

آنچه در این میان جای تأمل دارد این است که گروهی از نمایندگان که عمده آنها از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس هستند که در تصاحب جبهه پایداری است، به این ارقام هم راضی نیستند و در حال چانه‌زنی برای افزایش سهم نهاد‌های فرهنگی و مذهبی هستند. از جمله احمد راستینه، سخنگوی کمیسیون فرهنگی و عضو کمیسیون تلفیق مجلس که گفته است: «کل فصل دین و مذهب از بودجه عمومی کشور ۰.۳۴ درصد است. این تبلیغات هدفمند برای فضاسازی است درصورتی‌که شاهد هستید که بودجه فرهنگی چقدر ناچیز است... ۰.۸۳ درصد از منابع بودجه عمومی به رسانه داده شده است؛ یعنی این همه پروپاگاندا و هجمه رسانه‌ای علیه صداوسیما بی‌معنی است. در برنامه هفتم وظایف سنگینی برای صدا‌وسیما در نظر گرفته شده، اما بودجه کم است.»